II Rzeczpospolita to zwyczajowe określenie państwa polskiego istniejącego po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. W świadomości wielu Polaków II RP przestała istnieć wraz z napaścią Niemiec w 1939 r. Z kolei historycy uważają, że nastąpiło to dopiero w 1945 r., gdy II wojna światowa i niemiecka okupacja dobiegły końca, zwycięskie mocarstwa zmieniły granice Polski, a władzę w kraju przejęli komuniści. Dziś panuje poczucie, że II RP to inny, utracony świat, z którym Polacy stracili łączność. O codzienności w tamtych czasach przypominają nam zachowane kroniki filmowe. Zachęcamy do zapoznania się z krótkimi nagraniami, które pokazują, czym żyli mieszkańcy II RP pod koniec lat 30. w cieniu zbliżającej się napaści nazistowskich Niemiec. Materiały udostępniamy dzięki uprzejmości Filmoteki Narodowej – Instytutu Audiowizualnego, zaś ich wyboru dokonał dr Martin Faber z Uniwersytetu Albrechta i Ludwika we Fryburgu.
Życie w II Rzeczypospolitej
Źródła i opracowania Dwudziestolecie międzywojenne 1918–1939 Życie w II Rzeczypospolitej
W swoim tekście wprowadzającym dr Martin Faber wyjaśnia rolę archiwalnych kronik filmowych w poznawaniu przeszłości i znaczenie udostępniania ich zagranicznym badaczom poprzez opracowywanie do nich obcojęzycznych napisów.
Materiał ukazuje tradycyjną procesję odbywającą się w Gnieźnie w dniu św. biskupa Wojciecha, misjonarza Prus i patrona Polski. Do relikwii świętego w Gnieźnie pielgrzymował w 1000 r. cesarz niemiecki Otton III, co zaowocowało ustanowieniem tam pierwszego polskiego arcybiskupstwa. W 1937 r. udział w procesji wziął prymas August Hlond.
Materiał przedstawia figle misiów trojaczków z warszawskiego zoo.
Ujęcia przedstawiają odpust w podwileńskim Budsławiu: uroczystą procesję i spotkanie wiernych z wojewodą wileńskim. W 2018 r. odpust został wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Ujęcia przedstawiają warszawską czytelnię dla dzieci.
Materiał ukazuje fragmenty ćwiczeń górskiego pogotowia ratunkowego.
Materiał ukazuje wycieczkę Polonii amerykańskiej w kompleksie pałacowo-parkowym króla Jana III Sobieskiego w warszawskim Wilanowie.
Materiał przedstawia uroczyste otwarcie wystawy w pokazowej polskiej wsi Lisków, położonej w środkowej Polsce.
5 czerwca 1938 r. samolot Lockheed Super Electra należący do Polskich Linii Lotniczych LOT pokonał w powietrzu rekordowy dystans 24850 km z fabryki w Burbank w Stanach Zjednoczonych do Warszawy. Zakup dziesięciu takich maszyn był mocno nagłośniony przez polskie władze. Reportaż ukazuje uroczyste powitanie załogi samolotu na lotnisku Okęcie.
Materiał powstał z okazji corocznych Dni Morza w Gdyni, organizowanych przez Ligę Morską i Kolonialną. W trakcie imprezy trwała zbiórka na Fundusz Ochrony Morskiej, mający przyczynić się do rozbudowy floty wojennej.
Reportaż ukazuje spotkanie dzieci z Polesia z naczelnym wodzem Polski Edwardem Rydzem-Śmigłym w Warszawie oraz przyjęcie ich przez Polski Czerwony Krzyż w jednej ze stołecznych kawiarni. Dzieci przybyły, aby przekazać marszałkowi zaproszenie na uroczyste przekazanie broni zakupionej przez poleską ludność w ręce oddziałów stacjonujących w garnizonie w Próżanach na wschodzie Polski.
Film zawiera relację z przekazania polskiemu wojsku dwóch samolotów ufundowanych przez zarząd spółki akcyjnej Gazy Ziemne we Lwowie. Po uroczystym przejęciu sprzętu na lotnisku w Skniłowie pod Lwowem maszyny zaprezentowały się w powietrznej defiladzie.
Relacja przedstawia ogólnopolski zjazd weteranów wojennych w Krakowie. Po nabożeństwie i wiecu na placu Mariackim pochód ruszył na Zamek Królewski na Wawelu, gdzie uczestnicy złożyli hołd na grobie marszałka Józefa Piłsudskiego.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, jedna z najstarszych i najcenniejszych w Polsce, zostaje przeniesiona do nowego gmachu, przystosowanego do przechowywania druków i rękopisów.
Relacja z damskiej kolonii letniej w Zembrzycach koło Suchej Beskidzkiej przedstawia fragmenty programu rozrywkowo-sportowego: ćwiczenia gimnastyczne i naukę tańców w tradycyjnych strojach ludowych.
Relacja ukazuje dzieci bawiące się w ogródku jordanowskim przy ul. Opaczewskiej 1 w Warszawie, kompleksie do gier i zabaw zbudowanym z inicjatywy lokalnego Komitetu Opieki nad Dzieckiem. Tego typu miejsca, zakładane w różnych polskich miastach, wzięły swoją nazwę od nazwiska ich pomysłodawcy Tadeusza Jordana, krakowskiego lekarza i społecznika.
Film przedstawia przybycie pielgrzymki parlamentarzystów Obozu Zjednoczenia Narodowego do Częstochowy. Politycy wieszają wotum pod obrazem Matki Boskiej w zabytkowym klasztorze na Jasnej Górze.
Wobec postępującej militaryzacji państw europejskich w 1936 r. polski rząd rozpoczął na południu kraju budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. Jednym z jego głównych ośrodków została Stalowa Wola. W ramach uprzemysłowienia rząd planował nie tylko rozwój polskiej armii, lecz także infrastruktury integrującej ze sobą ziemie byłych zaborów.
Uchwalona 3 maja 1791 r. konstytucja była imponującą, lecz spóźnioną próbą wprowadzenia reform, które miały uchronić państwo polsko-litewskie przed upadkiem. Ku pamięci konstytucji dzień 3 maja do dziś jest świętem państwowym, a w dwudziestoleciu międzywojennym stał się okazją do manifestacji poparcia dla polskiej armii. Reportaż przedstawia przygotowania do uroczystych obchodów w 1939 r. oraz defiladę wojskową na warszawskim Polu Mokotowskim.
W święto Konstytucji 3 maja pracownicy zakładów południowych Centralnego Okręgu Przemysłowego w Stalowej Woli uroczyście ofiarowali wojsku polskiemu haubice w całości wykonane w COP.
3 maja każdego roku w Katowicach upamiętniano wybuch III powstania śląskiego z 1921 r. Reportaż przedstawia uroczystą paradę, w której wzięli udział wojskowi i cywile.
Materiał ukazuje stocznię w Gdyni i wnętrze polskiego transatlantyku MS Chrobry, który wraz z MS Batory, MS Piłsudski i MS Sobieski miał kursować między Gdynią a portami Ameryki Południowej. Oddany do użytku w 1939 r., Chrobry odbył jedynie pół regularnej podróży przed wybuchem drugiej wojny światowej.
Film ukazuje codzienne funkcjonowanie polskich portów nadbałtyckich w Gdańsku i Gdyni, podkreślając znaczenie dostępu do morza dla II Rzeczypospolitej. Materiał wyemitowano w Polsce w maju 1939 r. w kontekście sporu między Polską a nazistowskim przywództwem Niemiec o Wolne Miasto Gdańsk.
„Pokój jak prawie wszystkie sprawy tego świata ma swoją cenę, wysoką, ale wymierną. My w Polsce nie znamy pojęcia pokoju za wszelką cenę”. Te historyczne słowa wygłoszone przez polskiego ministra spraw zagranicznych Józefa Becka 5 maja 1939 r. były odpowiedzią na żądanie nazistowskiego przywództwa Niemiec, aby Wolne Miasto Gdańsk zostało włączone do III Rzeszy. Odmowa polskiego rządu stała się jednym z pretekstów dla agresji Niemiec na Polskę 1 września 1939 r., a w konsekwencji wybuchu drugiej wojny światowej.
Relacja przedstawia uroczyste przekazanie wojsku polskiemu broni zakupionej przez młodzież szkolną z Warszawy i Zaolzia. Sprzęt przyjął marszałek i naczelny wódz państwa polskiego, Edward Rydz-Śmigły, dziękując dzieciom przypomnieniem: „Każdy skrawek polskiej ziemi, na której się znajdziecie, to skrawek, o który trzeba było walczyć”.
15 lipca 1939 r. w Krakowie odbyły się uroczyste obchody rocznicy zwycięstwa polsko-litewskich wojsk nad zakonem krzyżackim w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. Obchody zorganizował Polski Związek Zachodni. Reportaż przedstawia delegacje dostojników państwowych i złożenie wieńców pod Pomnikiem Grunwaldzkim.
Mieszkańcy Szamotuł w zachodniej Polsce kupują z prywatnych składek broń i sprzęt wojskowy, by ofiarować go polskiej armii. Relacja przedstawia uroczyste przekazanie wyposażenia wojsku. Był to jeden z wielu podobnych aktów ofiarności polskiego społeczeństwa tuż przed wybuchem drugiej wojny światowej.
Materiał zawiera relację z jednego z ośrodków wypoczynkowych dla robotników, które pod koniec lat 30. otwierano w całej Polsce. Ich inicjatorem był powiązany z rządem Obóz Zjednoczenia Narodowego. Materiał przedstawia m.in. uczestników biorących udział w zajęciach gimnastycznych i wycieczkach krajoznawczych oraz oddających się lekturze na łonie natury.
6 sierpnia 1914 r. oddziały 1 Kompanii Kadrowej przekroczyły granicę byłego zaboru rosyjskiego, rozpoczynając polską walkę narodowowyzwoleńczą. Czyn ten upamiętnił m.in. pomnik ku czci żołnierzy legionów Józefa Piłsudskiego w Kielcach i ogólnopolski zjazd w Krakowie pod hasłem „Polska na Szlaku Józefa Piłsudskiego”, zorganizowany z okazji 25. rocznicy czynu zbrojnego.
„Nie ma takiej mocy, która by nas przekonała, że słowo »pokój« dla jednych oznacza »brać«, a dla drugich dawać” – mówił marszałek Polski Edward Rydz-Śmigły 6 sierpnia 1939 r. na ogólnopolskim zjedzie pod hasłem Polska na szlaku Józefa Piłsudskiego w Krakowie. Wydarzenie odbyło się z okazji 25-lecia polskiego czynu zbrojnego. Reportaż upamiętnia kluczowe fragmenty uroczystych obchodów, w tym odśpiewanie hymnu narodowego.
Ten krótki film dokumentalny relacjonuje codzienne życie podchorążych w obozie w Wielkich Dworach Baranowickich na wschodzie II Rzeczypospolitej (dziś na Białorusi). Żołnierze uczestniczą w ćwiczeniach polowych, biwakują w namiotach i kąpią się w jeziorze.
W reportażu pokazane są ćwiczenia polskiej floty wojennej, odbywające się zarówno w portach, jak i na otwartym morzu. Prezentowane jest oficjalne rozpoczęcie manewrów oraz wyposażenie, którym dysponowała Marynarka Wojenna.
Materiał przedstawia fragmenty ćwiczeń obrony przeciwlotniczej latem 1939 r. Aparaty nasłuchowe wykrywające zbliżanie się wrogich samolotów, olbrzymie reflektory oświetlające maszyny nieprzyjaciela oraz gotowe do zestrzelenia ich baterie – te i inne technologie obrony przeciwlotniczej rozlokowano na terenie całej Polski.
