Unie polsko-litewskie 1385–1791

W średniowiecznych i nowożytnych monarchiach unie (personalne, dynastyczne czy realne) były najczęstszą formą integracji rozmaitych organizmów państwowych. Nawet jeśli po pewnym czasie dochodziło do rozpadu tych związków, to i tak niektóre państwa często odnawiały unię, niekiedy tylko w zmienionej konfiguracji lub formie ustrojowej.
Przeczytaj więcej po kliknięciu na symbol PDF.

Jadwiga, córka króla Węgier i Polski Ludwika Andegaweńskiego, wstąpiła na polski tron w 1384 r. W 1386 r. wyszła za mąż za wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę, który w ten sposób został królem Polski. Małżeństwo zawarte na podstawie unii w Krewie miało wzmocnić pozycję Polski i Litwy zwłaszcza w ich konflikcie z zakonem krzyżackim. Konsekwencją unii była chrystianizacja Litwy i powstanie jednego z najpotężniejszych sojuszy w późnośredniowiecznej Europie.
Przeczytaj więcej.

Po koronacji Jagiełły na króla Polski jego kuzyn Witold  zawarł przejściowe przymierze z zakonem krzyżackim. Otrzymał od Władysława Jagiełły bezpośrednie rządy na Litwie, Jagiełło zatrzymał jednak dla siebie zwierzchnią władzę. Od 1399 r. Władysław Jagiełło i Witold prowadzili wspólną politykę wymierzoną przeciw zakonowi krzyżackiemu, co doprowadziło do klęski Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. Zawarta w 1413 r. unia w Horodle miała wzmocnić więzy łączące Koronę Polski z Wielkim Księstwem Litewskim.
Przeczytaj więcej.

Aleksander Jagiellończyk, wnuk Władysława Jagiełły i syn Kazimierza Jagiellończyka, w 1492 r. objął rządy jako wielki książę Litwy, podczas gdy jego starszy brat Jan Olbracht został koronowany na króla Polski. Tym samym unia personalna między Polską a Litwą, utrzymująca się za życia ich ojca, przestała formalnie funkcjonować. Mimo to bracia ściśle ze sobą współpracowali. Po śmierci Jana Olbrachta w 1501 r. Aleksander został królem Polski, odnawiając unię personalną między oboma państwami. Jednak nowa unia w Mielniku w 1501 r., mająca ściślej połączyć Polskę z Litwą, została ostatecznie odrzucona przez stronę litewską.
Przeczytaj więcej.

Król Zygmunt II August mimo trzech małżeństw nie doczekał się następcy, stając się ostatnim władcą z dynastii Jagiellonów na tronach Polski i Litwy. Na podstawie deklaracji w sprawie unii polsko-litewskiej z 1564 r. odstąpił Polsce swoje dziedziczne prawa do Litwy. Krok ten umożliwił zawarcie unii realnej między Polską a Litwą na sejmie w Lublinie w 1569 r.
Przeczytaj więcej.

Po długich rokowaniach na sejmie w Lublinie w 1569 r. senatorowie i posłowie wyrazili zgodę na zawarcie unii realnej między Koroną Polską a Wielkim Księstwem Litewskim. Na jej podstawie federacja obu państw, zwana Rzecząpospolitą Obojga Narodów, miała mieć odtąd wspólnego władcę, wspólny sejm i pieniądz. Jednocześnie oba kraje zachowały część odrębnych przywilejów i instytucji.
Przeczytaj więcej.

Rycina autorstwa Giacoma Lauro przedstawia rozmieszczenie zasiadających po królewskiej „prawicy” i „lewicy” senatorów duchownych (arcybiskupi i biskupi rzymskokatoliccy) oraz świeckich (wojewodowie i kasztelanowie), a także stojącego za ich plecami tłumu posłów. Krzesła naprzeciw tronu zajmuje 10 najważniejszych ministrów Rzeczypospolitej: po prawej marszałkowie, kanclerz, podkanclerzy i podskarbi koronni, po lewej zaś – ministrowie litewscy.
Zobacz rycinę.

Do połowy XVI w. sejm walny składał się wyłącznie z reprezentantów ziem polskich. Po unii 1569 r. dołączyli do nich senatorowie i posłowie litewscy. W izbie poselskiej zasiadło wówczas 133 posłów z Polski i 44 z Litwy. Dysproporcję tę niwelował fakt, że głosowano według zasady jednomyślności oraz porządku zasiadania. Dzięki temu najważniejsze województwa litewskie zabierały głos wraz z najważniejszymi województwami koronnymi.
Zobacz schemat zasiadania i głosowania w sejmie.

Od 1573 r. Rzeczpospolita była monarchią elekcyjną – po śmierci lub abdykacji króla sejm wybierał nowego władcę. Szlacheccy przedstawiciele województw zjeżdżali zwykle do Warszawy i po debatach, które trwały nawet kilka tygodni, wskazywali nowego monarchę.
Kliknij na symbol PDF i zobacz, jak pod koniec XVIII w., w ostatnich dekadach istnienia Rzeczypospolitej, wyglądali posłowie na sejmie elekcyjnym.

Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów z 1791 r. to jeden z najważniejszych aktów państwowych modyfikujących wzajemne relacje między Koroną Polską a Wielkim Księstwem Litewskim w ramach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, utrzymując pewną autonomię Polski i Litwy. Akt ten ustanowiony uchwałą sejmową stanowił uzupełnienie zapisów Konstytucji 3 maja, która wprowadzała istotne reformy ustrojowe oraz większą unifikację Polski i Litwy.
Zobacz oryginał Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów tu (strona 1) oraz tu (strona 2).
Jego treść przeczytaj po kliknięciu na symbol PDF.

Państwo polskie – w uniach lub indywidualnie – istnieje ponad 1000 lat. W tym czasie jego granice zmieniały się wielokrotnie.
Przeczytaj więcej po kliknięciu na symbol PDF.